NOVI SAD - Mada pamti manje vekova nego neke svetske metropole, Novi Sad je nekada institucionalno pristupao izučavanju svoje prošlosti, pa je pred obeležavanje dva veka postojanja grada Magistrat angažovao Melhiora Erdujheljija, katoličkog kapelnika po obrazovanju, ali istoričara po vokaciji, da 1894. godine završi prvu sveobuhvatnu monografiju. Izdavač "Prometej", na samom kraju ovog veka, objavio je "Kratku istoriju Novog Sada", mladog istoričara Đorđa Srbulovića.

(Tokom 106 godina pauze u više navrata preštampavana je foto-monografija "Novi Sad" akademika Boška Petrovića, koja međutim prati život grad tek od zvaničnog formiranja.)

Srbulović je u svojoj knjizi zahvatio, zahvaljujući pre svega rezultatima istraživanja arheologa Vladimira Stančića, sve do 5.500 godina pre Hrista i starčevačkog kulturnog sloja, prošlost ovih prostora i neke od davno nestalih naseobina. Sva relevantna politička i istorijska gibanja, bila su autoru okvir i za duhovitu sociološku interpretaciju civilizacijskih segmenata urbanog života. Funkcionisanje konfesionalnih zajednica, glavni privredni tokovi, stranačka i međunacionalna preganjanja, ustrojstvo zanatlijskih i drugih cehovskih udruženja, urbanizam, razvoj školstva, zdravstva i saobraćaja, društveni život… samo su neka od poglavlja knjige, koja od zaborava spašava i nekoliko hiljada ličnosti nezaobilaznih za formiranje lika grada.

Srbulović je zabeležio i sudbinu nekada prisutnih etničkih zajednica: pravoslavni Grci i Cincari su se vremenom stopili sa Srbima, bogati Armeni raselili, dok su Jevreji, "beli" Rusi i Nemci nestali tokom ili neposredno nakon Drugog svetskog rata. Razvoj posleratnog Novog Sada u monografiji je ovekovečen pre svega brojnim fotografijama - više od 300 strana "Kratke istorije" ilustrovano je sa oko 150 kolor i 300 crno-belih fotosa, grafika, litografija, starih razglednica…

M.Lazović

 

		Dućan po glavi stanovnika Nastao na samoj periferiji Južne Ugarske, iz najprozaičnijih razloga - da bude čuvar pontonskog mosta prema moćnoj Petrovaradinskoj tvrđavi - već 1817. godine Vuk Karadžić grad smatra "najvećim srbskim obščestom na svijetu". U početku poluorijentalnu varoš ljutih graničara, već sredinom 19. veka neizbežnu tačku svih trgovačkih puteva između Zapadne i Srednje Evrope s Balkanom i Orijentom, Jaša Ignjatović je ushićeno nazivao "Parizom na Dunavu". Grad zanatlija i trgovaca (1938. na 32 stanovnika dolazio je po jedan dućan), s Maticom Srpskom, SNP i agilnim izdavačima (1863. godine u Novom Sadu na srpskom izlazilo devet novina i časopisa), postao je centar sveukupnog "srpskog potkontinenta".