BEOGRAD - Pogrešno je uverenje režima da centralizovana vlast odražava jedinstvo države i da bi se uvođenjem regionalne države otvorila nova žarišta i da bi to bio uvod u dezintegraciju.

Zagovornici ove tvrdnje morali bi prethodno da odgovore na pitanje zašto je došlo do Kosovske krize i da li je ideja regionalizacije Srbije stvorila problem Sandžaka odnosno Vojvodine, kaže za "Glas" dr Zorica Radović, saradnik Instituta za evropske studije.

Koji su razlozi za uvođenje regionalizacije u Srbiji?
To su načelni razlozi i mogu se izraziti kroz zahtev za većim stepenom učešća građana u vršenju vlasti u stvarima koje su od njihovog neposrednog interesa, ali i kroz zahtev za efikasnijim i odgovornijim vršenjem vlasti.

Pored ovih postoje i istorijski, etnički, kulturni, tradicionalni i ekonomski razlozi za usvajanje ovog modela. Postojanjem samo dve autonomne jedinice od 1945. na ovamo nije rešeno pitanje decentralizacije vlasti, a postojeće rešenje bilo je samo izvor separatizma i nezadovoljstva tih delova Srbije, ali i najvećeg dela Srbije.

Uvođenjem autonomije vodilo se računa jedino o kulturnim i etničkim razlozima, a ne i o ekonomskom koji je možda i najbitniji. Istovremeno, zasnivanje posebnog ustavno-pravnog statusa samo na etničko-kulturnim kriterijumima, u uslovima vođenja pogrešne politike i na drugim planovima, dovodi do separatizma (svedoci smo dešavanja na Kosovu), a činjenica uživanja tog statusa samo od strane pojedinih delova državne teritorije poteže se kao glavni argument za sticanje nezavisnosti.

		Kakvi su stavovi političkih stranaka prema problemu regionalizma? Predlozi koji potiču od političkih stranaka više se javljaju kao reakcija na akutne probleme (vezane za pitanja Kosova, Vojvodine ili Sandžaka) nego što predstavljaju celovit, programski pristup problemu regionalizacije. Pri tome političke stranke različito reaguju zavisno od toga da li se radi o onima koje okupljaju pripadnike manjina, da li su režimske odnosno, bliske režimu, da li su demokratske ili su pak u svom delovanju pre svega regionalno orijentisane. Ređe su one političke stranke koje su se od samog osnivanja u svojim programima opredelile za regionalni model uređenja države i koje su manje-više u javnosti izašle sa jednim razvijenim konceptom regionalizacije. Kada je reč o strankama koje okupljaju nacionalne manjine, može se napraviti razlika između onih koje ispostavljaju zahtev za federalizacijom Srbije ili za secesijom, što znači da one u načelu odbacuju ideju regionalizma; i one koje zastupaju ideju regionalizacije delova teritorije na kojima one žive i u ovoj formi organizovanja države vide pre svega rešenje svojih kolektivnih manjinskih prava. Ovoj drugoj grupi stranaka mogu se priključiti i neke vojvođanske stranke koje pre svega zanima status Vojvodine u Srbiji.

Posebni razlozi za uvođenje regionalnog modela kod nas leže i u činjenici složene nacionalne strukture stanovništva. U uslovima regionalne države sve potrebe i etničkih manjinskih grupa, naročito onih brojnih i kompaktno naseljenih mogu biti na demokratski način rešene.

To ne znači da nacionalne manjine imaju pravo na teritorijalnu autonomiju, zbog svog etničkog svojstva, ali teritorijalna autonomija je idealan oblik i da se sačuva jedinstvo država i da se reše problemi manjina, a posebno obezbedi vršenje njihovih kolektivnih prava.

Koji se koncepti regionalizacije pominju?
Pojavilo se više ozbiljnih i razrađenih modela o regionalizaciji bilo da potiču od strane pojedinaca (pomenula bih pre svega radove prof. Jovičića) ili su deo kolektivnog rada raznih naučnih centara (Centar za regionalizam u Novom Sadu, Foruma za etničke odnose u Beogradu, itd.).

Koncept za koji se ja zalažem može se izraziti kroz dva principa: autonomija kao pravo opšte i jednako za sve i autonomija kao dobrovoljni (putem referenduma) oblik povezivanja građana preko opština u šire teritorijalne zajednice.

Ovaj predlog se razlikuje od drugih pre svega po načinu na koji je predviđeno formiranje regiona i po otvaranju mogućnosti postojanja regiona sa različitim nadležnostima.

Kako je to Ustavom regulisano?
- Ustavom se predviđa ko su nosioci prava na regionalno samoorganizovanje, ostvarivanje tog prava, ali ne i koje teritorije - opštine će stvoriti koji region. Ne ignorišući postojeće autonomije, ovim načinom nastanka regiona omogućava se da postojeće autonomije potvrde svoju želju za autonomijom u postojećim ili nekim drugim granicama.

Ovim predlogom predviđa se i da formiranje regiona bude na principu dobrovoljnosti građana po opštinama, mogu da koptiraju regionalno udruživanje sa drugim opštinama, ali i da ne mogu biti prinuđene na to.

Katalog nadležnosti je samo gornji limit do koga regioni mogu da se kreću, ali ne predstavlja i obavezu za sve da raspolažu sa nadležnostima u svim pobrojanim oblastima.

Budući regioni mogu imati različite razloge za autonomnim razvojem; negde mogu preovlađivati kulturno-istorijski, etnički, negde ekonomski, a negde opet sami prirodni resursi određuju da li će autonomija vršiti neke nadležnosti ili ne.

J. Rašević