BEOGRAD - Studenti i profesori Univerziteta u Beogradu danas proslavljaju 100 godina od donošenja prvog Zakona o Univerzitetu. Iako koreni našeg najstarijeg i najvećeg univerziteta sežu do 1808. godine, kada je osnovana Velika škola, odluka o osnivanju Univerziteta doneta je 1898. godine, ali je svečano otvaranje bilo 1905. godine.

Prve godine Univerzitet u Beogradu u svom okrilju imao je tri fakulteta: Filozofski, Pravni i Tehnički koji su bili smešteni u zdanju na Studentskom trgu, koje je kapetan Miša Anastasijević ostavio "svome otečestvu", a u kome se danas nalazi Rektorat BU. Prva generacija imala je 788 studenata, a danas se Univerzitet u Beogradu može pohvaliti sa 30 fakulteta, oko 7.000 zaposlenih i oko 95.000 studenata.

Kapetan Miša Anastasijević Negde tokom 1857. kapetan Miša Anastasijević počeo je da gradi svoje zdanje na Velikoj pijaci po projektu češkog arhitekte Jana Nevole. Ovu zgradu na današnjem Studentskom trgu namenio je sebi - nadao se da će bar jedno vreme biti knez Srbije dok ne pripremi teren za povratak kneza Đorđa Karađorđevića i da će zgrada postati njegov dvor. Pošto su se u Srbiji na vlast vratili Obrenovići, početkom 1863. godine Miša Anastasijević napisao je zaveštajno pismo ministru prosvete kojim svoje velelepno zdanje poklanja "svome otečestvu", za prosvetne potrebe. Tu su bile smeštene Velika škola, Gimnazija, Ministarstvo prosvete, Narodna biblioteka i Muzej, a danas Rektorat Univerziteta.

Luka Ćelović Trebinjac Luka Ćelović, beogradski trgovac, bio je najveći dobrotvor Beogradskog univerziteta. Njegovo zaveštanje je iznosilo više od 50 miliona dinara, a obuhvatalo je plac sa kućom u Javorskoj ulici broj 7 i 9, dvospratnu kuću u Ulici Kraljevića Marka broj 1, palatu na uglu ulica Karađorđeve broj 65 i Zagrebačke broj 1, palatu duž cele Zagrebačke ulice 3-9 i Gavrila Principa broj 14 i 16. Posle Drugog svetskog rata, zgrade zadužbine Luke Ćelovića su nacionalizovane.

Između dva svetska rata, Beogradski univerzitet je bio među tri najbogatija u Evropi, a njegova imovina bila je procenjena na oko milijardu dolara zahvaljujući donatorima i zadužbinarima. Danas je, međutim, veoma teško odrediti šta je sve Beogradski univerzitet posedovao do 1941. godine. U arhivskoj građi postoje dokazi za bar 90 zadužbina, dok se u dokumentima Sekretarijata za obrazovanje, nauku i kulturu iz 1970. godine pominju 23 zadužbine i 77 fonda, a Ministarstvo kulture 1995. godine Univerzitetu je vratilo 11 zadužbina i dva fonda.

Zadužbine i fondovi korišćeni su za razvoj nauke, nagrađivanje talentovanih, siromašnih i hendikepiranih studenata, njihov smeštaj i ishranu. Među najpoznatijim zadužbinarima Beogradskog univerziteta bilu su: Luka Ćelović Trebinjac, Đoka Vlajković, Miša Anastasijević, kraljica Natalija Obrenović...

- Mnoge zadužbine su tokom Drugog svetskog rata pretrpele velike štete. Zbog velikih inflacija najteže su prošle one zadužbine čija su se sredstva sastojala u novcu i hartijama od vrednosti. Dolaskom Komunističke partije na vlast, imovina koju su zadužbinari teškom mukom sticali i ostavljali svome potomstvu bukvalno je razgrabljena (nasilno useljavanje u stanove, rušenje zgrada, korišćenje placeva...). Upravni organi i sudovi su smatrali da su sve zadužbine privatna pravna lica i da ih prema tome treba nacionalizovati - smatra dr Miodrag Orlić, profesor Pravnog fakulteta.

Nešto svetliju budućnost zadužbinama u Srbiji doneo je Zakon o zadužbinama iz 1989. godine. Od 11 zadužbina i dva fonda koje je Ministarstvo kulture 1995. godine vratilo Univerzitetu u Beogradu, obnovljen je rad sedam zadužbina, dok je rad preostalih šest još pod znakom pitanja jer beogradske opštine ne žele da vrate imovinu Univerzitetu.

Na osnovu ovih vraćenih zadužbina Univerzitet u Beogradu je ipak uspeo da obnovi instituciju zadužbinarstva. Sa novcem koji dobija od renti, zadužbine mogu da se izdržavaju i donekle ispunjavaju ciljeve zbog kojih su osnovane.

M. Jakovljević