Dvadesetih godina ovog veka bilo je „mnogo kamenih spomenika" na mestu Osredku u Junkovcu, za koje se priča da su „madžarsko groblje", kao i stara groblja u Kotraži, Rajkovcu, Ljubičevcu, Prekobučju, kraju Gornje Trnave, u Donjoj Šatornji i dr., a u Vojkovcima postoje tri Madžarska groblja, kao i u Dragolju.

Dušansko groblje u Ramaći, po predanju, iz vremena je cara Dušana, a nalazi se uz crkvu Kumanicu i crkvinu, koje se takođe stavljaju u ovo vreme.

O pojedinim vrstama i svojstvima ovih grobalja postoje naučna razjašnjenja. Za ovu priliku je dovoljan samo jedna napomena: ova groblja su otisak istorijskog kretanja naroda. Sa druge strane, sasvim je izvesno da, bez obzira koju etničku oznaku imala, ova groblja nisu nekropole Latina i Grka, Cincara i Džidova, Čivuta i Mađara, niti džinova i svatova, ili Rimljana i Turaka, već su to, odreda, stara srpska srednjovekovna groblja, napuštena od žitelja koji su se svojevremeno raselili, a zatečena prilikom doseljenja predaka sadašnjeg stanovništva, koje ih je, ne osećajući ih kao svoja, imenovalo sa predznakom tuđine.

Središna Šumadija, pod kojom se podrazumeva kragujevačka oblast, sastavljena od tri odelite i izrazite predeone celine - Gruže, Jasenice i Lepenice, koje skupa imaju danas više od dve stotine naselja, može se reći da je oduvek bila naseljena. Međutim, istorijski pomeni naselja u ovoj oblasti, kad je reč o slovenskom stanovništvu i srednjovekovnoj srpskoj državi, nisu tako brojni, ali ipak omogućuju sticanje jasne slike o postojanju naselja i prilikama u njima toga doba.

Same oblasti - Gruža, Jasenica i Lepenica - nesumnjivo su postojale kao uređene administrativne celine ili župe još za vreme Vizantije. Najstariji je pomen Gruže, koja se pominje početkom DžI veka kao periferijska oblast. Oblast Lepenice, koja je slovila kao župa, ušla je pod tim imenom 1183. godine u sastav države velikog župana Nemanje, a pet godina kasnije Nemanja ju je poklonio svojoj zadužbini, manastiru Hilandaru i to potvrdio hrisovuljom izdatom 1188/1189. godine.

Naziv Jasenice, kao župne i predeone celine, novijeg je postanja. Za vreme srpske srednjovekovne države na tlu koje u etnografskom smislu pripada današnjoj Jasenici, bile su dve upravne celine ili, kako su se tada nazivale: vlasti - Ostrovička vlast, koja je obuhvatala tzv. visoku i srednju Šumadiju od grada Rudnika pa na sever, i Nekudimska vlast, koja se prostirala od početka tzv. niske Šumadije do današnje Smederevske Palanke, u čijoj je blizini, kod današnjeg sela Pridvorice, bilo upravno mesto Nekudim. U to vreme je Gruža slovila kao Boračka vlast, tako nazvana po gradu Borču, a Lepenica kao Lepenička vlast, bez navođenja središta vlasti.

U Nekudimu je bio vladarski dvor, Borač i Ostrvica su bili utvrđeni gradovi, a lepeničkoj vlasti je (moguće) bilo središte u selu Draginovci, gde je bio dvor velikog logoteta Stevana Ratkovića. Kada se bude uznašlo gde je bilo ovo naselje, znaće se i gde je bilo središte lepeničke župe za vreme Đurđa Smederevca.

Od samih, pak, naselja, u najranije idu pomeni Sibnice i Toponice u Gruži, koje je kralj Stevan Prvovenčani naveo 1220. godine u darovnici manastiru Žiči, svojoj zadužbini. Za vlade cara Dušana se pominje grad Borač, u kojem je 1346. godine pisan jedan psaltir. Za vreme kneza Lazara pominju se sela Košarna (staro ime za Baničinu) 1380. godine, a zatim Žirovnica, Kikojevac, Kruševica kod Rekovca, Poskurice, Potočac i Pridvorica, koje je knez 1381. godine poklonio svojoj zadužbini Ravanici. Na samom krahu DžIV veka, 1400. godine, pominje se Jabučje (tada pripadalo Levačkoj župi), koje je despot Stevan dao despotici Evpraksiji da ga ona, „svoje radi duše", priloži Hilandaru.

Piše: Mile Nedeljković
Nastaviće se